"Acıbadem Sports" Sporcu Sağlığı Merkezi iki kıtayı birbirine bağlayan İstanbul'da, tam donanımlı Acıbadem Fulya Hastanesi'nin hemen yanında 4.500 metrekarelik alan üzerinde hizmet vermektedir ve FIFA Medical Centre of Excellence sertifikasının 2012'den beri Türkiye’deki ilk ve tek sahibi konumundadır.
Futbol takım doktorunun rolü, medikal tedaviyi yapmak, yüksek gerilimli bir ortamda oyuncu için en doğru tıbbi kararı vermektir. UEFA ve FIFA'nın kurallarını iyi bilmek ve pratikte bu kuralları uygulayarak oyunun bütünlüğünü ve oyuncuların güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu görev iyi bir kooperasyon ve iletişim gerektirmektedir.
Yarışmalı sporlarda yaralanmaların yönetimi: Oyunun kuralları
Prof.Dr.Tolga Aydoğ
Acıbadem Fulya Hastanesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon, Spor Hekimi
Kural 1- Futbol Sahası
Futbol sahası, doğal olabileceği gibi oyun kuralları izin veriyorsa yapay ve doğal alanların bir arada olduğu hibrid sistemler de olabilir. Saha, suni/hibrid çimden yapılmışsa zemin rengi yeşil olmalıdır. Doğal olmayan zemin kullanıldığında FIFA'nın düzenlemelerine mutlaka uyulmalıdır. Kale mutlaka zemine sabitlenmeli, reklam panoları, saha sınırlarından en az 1 metre geride olmalı ve fotoğrafçılar olası bir yararlanma olmaması için kale arkasında durmalıdır.
Kural 2- Top
Her oyun için topun ağırlığı ve boyutları belirlenmiştir. Top, oyuncular için tehlike oluşturacak bir nitelik taşımamalıdır.
Kural 3- Oyuncular
Takımların her biri, en az bir kişi kaleci olmak üzere minimum 7 maksimum 11 oyuncudan oluşmalıdır. Yedek oyuncu sayısı minimum 3, maksimum 12 olmalıdır. Senior UEFA karşılaşmalarında 3 oyuncu değiştirme hakkı vardır. Uzatmalarda 1 oyuncu değişimine izin verilmektedir. U-21, U-19, U-17,UYL'de ise en fazla 3 duraklama zamanında 5 oyuncu değiştirme hakkı vardır. Fakat uzatmalarda ekstra oyuncu değişikliğine izin verilmez.
Kural 4- Ekipmanlar
Ekipmanlar oyuncunun kendisi ve diğer oyuncular için tehlike oluşturacak özellikte olmamalıdır. Yüzük, kolye, küpe ve bileklik gibi tüm takılar çıkartılmalıdır. Çorap içerisinde uygun materyalden yapılmış tekmelik mutlaka kullanılmalıdır. Kask, maske, dizlik ve dirseklik gibi tehlikeli olmayan koruyucu malzemeler, oyunculara zarar vermeyecek özel malzemeden yapılmış olmalıdır. Sporcu performans takip sistemleri ise, oyunculara zarar vermeyecek materyalden yapılırsa kullanılabilir.
Kural 5-Hakem
Bir oyuncu hafif şekilde yaralanmış ise; hakem,top oyun dışı oluncaya kadar oyunu devam ettirir. Eğer bir oyuncu ciddi şekilde yaralanmış ise; hakem, oyunu durdurur ve oyuncunun oyun alanından çıkarılmasını sağlar. Yaralanmış bir oyuncu oyun alanında tedavi edilemez ve oyun alanına ancak maç tekrar başlatıldıktan sonra girebilir. Eğer top oyunda ise oyuna tekrar giriş, taç çizgisinden yapılmalıdır. Fakat top oyun dışında ise, oyun alanını sınırlarındaki çizgilerin herhangi birinden yapılabilir. Aşağıda belirtilen durumlar olursa saha içerisinde müdahale yapılabilir:
Kanaması olan bir oyuncunun saha içerisinde kalmaması gerekir. Oyuncu, sadece kanamanın durduğu ve herhangi bir ekipmanda kan olmadığından emin olduktan sonra hakemin işareti ile tekrar oyuna girebilir.
Ciddi kafa yaralanması durumunda prosedür:
IFAB (Uluslararası Futbol Birliği Kuralları) 5. Kurala göre; beyin sarsıntısından şüphelenilmesi durumunda Hakem, oyunu durdurur ve takım doktoru tarafından oyuncunun değerlendirilmesine imkan verir. Sahada acil müdahale gerektiren ciddi bir yaralanma dışında takım doktorunun müdahale süresi 3 dakikayı aşmamalıdır. Değerlendirme sonunda takım doktoru oyuncunun maça devam edip edemeyeceği konusunda hakemi bilgilendirmelidir.
Yaralanan oyuncunun oyuna devam edip edemeyeceği, müdahalenin saha dışında yapılmasının gerekliliği ve oyuncunun kullanması gereken ekipman konusunda sorumluluk hakeme ait değildir. Kararı takım doktoru verir ve kimse bu karara müdahale edemez.
Kural- 7 Maçın süresi
Müsabaka talimatlarına göre izin verilen içecek molası, bir dakikayı geçmemelidir.
Soğutma molaları ile ilgili prosedür maç bazında belirlenmiştir. Hava sıcaklığının yüksek olacağı tahmin ediliyorsa ev sahibi takım tarafından su, buz, ıslak havlu gibi malzemeler temin edilmelidir.
Maç başlamadan 20-30 dakika kadar önce, oyuncular ısınıyorken UEFA maç delegesi tarafından dijital termometre kullanılarak hava durumuna bakılır. Senior UEFA karşılaşmalarında 32 dereceyi, U-19 yaş ve altında ise 28 dereceyi aşan sıcaklıklarda soğutma molaları uygulanmalıdır. Delegeler bu konuda hakemi ve takımları bilgilendirmelidir.
Kural 12- Fauller ve Suistimal
Hakem görevleri ile ilgili olan bu yasa kural dışı oynama ve kasten yaralama durumunda serbest vuruş veya penaltıya neden olması durumunda oyuncuları yaralanmadan korur.
Yasalar, sakatlanan bir oyuncunun sahayı bir sedye üzerinde veya yaya olarak terketmesini zorunlu kılmaktadır. Bunu reddeden oyuncular sarı kart ile cezalandırılır.
Sakatlık numarası, sarı kart ile cezalandırılır. Ancak doktor, hakemin kararının hatalı olduğundan şüphe ederse gerçek bir sakatlanma durumunda yanlış karar alınmasına yol açma riski nedeniyle uyarıcı olmalıdır.
Yaralanmaların Sahada Değerlendirilmesi
Hakem gerekli gördüğü durumda medikal ekibi sahaya çağırır. Yaralanmayı değerlendirmek için medikal ekipten sadece 2 kişi sahaya girebilir. İlk değerlendirme mümkün olduğunca hızlı olmalı ve oyuncunun maça devam edip edemeyeceği belirlenmelidir. Sahada tedavi, ciddi kanama, şüpheli beyin sarsıntısı, şok veya kemikte kırık gibi ciddi yaralanmalarla sınırlandırılmıştır. Hakemin görevi, yaralanan oyuncunun sağlığını riske atmadan mümkün olan en kısa süre içerisinde maçın devamını sağlamaktır.
Kurallar, yaralanan oyuncunun sedyede ya da ayakta sahadan ayrılması gerektiğini belirtir. Bunu reddeden oyuncular sarı kartla cezalandırılır. Daha az ciddi olan durumlarda, hakem oyuncunun sahadan nasıl ayrılması gerektiğine karar verebilir.
Temel Tıbbi Gereksinimler
UEFA Medikal kuralları; maç ve maçtan bir önceki gün oyuncular, hakemler, takım ve maç görevlilerine gerekli tıbbi gereksinimleri ortaya koyar. Bu gereksinimleri ev sahibi takım karşılamalıdır ve temel gereksinimler şunlardır:
Ev sahibi takım maçtan 2 hafta önce rakip takım doktoruna tıbbi bilgi formu göndermelidir. Bu form sağlık personelinin iletişim bilgilerini, acil durum tahliye haritasını, çevredeki hastanelerin listesini vb. içermelidir.
Ev sahibi takımın doktoru, rakip takım doktoruna kendini tanıtmalıdır. Birlikte acil durumda gereken iletişim kanalları ve tıbbi müdahale odasını gözden geçirmelidirler.
Takım doktorları, UEFA Medikal kuralların uygulanmasından ve temel tıbbi gereksinimlerin karşılanmasından sorumludur.
UEFA kurallarına göre; her takımın tüm maçlarda nitelikli bir doktora sahip olması zorunludur.
Maç Sırasında Yaralanmanın Ciddiyetini Hafife Alma Riski
Takım doktoru yaralanmalar sırasında tetikte olmalıdır. Son metaanalizlere göre; sporcuların ağrı eşiği sıradan insanlara göre yüksektir. Bu durum aktivite sırasında kandaki endorfin seviyesinin yükselmesi ile ilişkilendirilmiştir.
UEFA EURO ve Gençlik Turnuvalarında Yaralanma Deneyimi
UEFA, 2004'ten bu yana UEFA EUROs ve genç takımların final turnuvalarındaki yaralanmalarını video analiz yöntemiyle kayıt altında tutmaktadır. Bu çalışma hem farklı yaralanma tiplerinin prevalansını göstermekte hem de yaralanma mekanizmaları hakkında bilgi vermektedir.
Hakemlere göre kontakt yaralanmaların yaklaşık %35-40 kadarının faul kaynaklıdır. İlginç olarak, faul kaynaklı yaralanmaların yedide biri faulü yapan oyuncuda gelişir.
ÖZET
Futbol takım doktorunun rolü, medikal tedaviyi yapmak, yüksek gerilimli bir ortamda oyuncu için en doğru tıbbi kararı vermektir. UEFA ve FIFA'nın kurallarını iyi bilmek ve pratikte bu kuralları uygulayarak oyunun bütünlüğünü ve oyuncuların güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. Bu görev iyi bir kooperasyon ve iletişim gerektirmektedir.